Is de informatie over diabetes in de media betrouwbaar?

In Voeding Nu van oktober  wordt aandacht besteed aan het onderzoek ‘Clinical evidence vs preliminary speculation in newspaper coverage of diabetes innovations: a quantitative analysis’.

In de media verschijnen de laatste jaren (heel) veel items over de behandeling van diabetes. Het lijkt in deze programma’s dat als je maar geen koolhydraten eet je meteen van je diabetes af bent. Als een arts dat zegt dan zal dat toch wel zo zijn? Ik maak me grote zorgen over de manier waarop de media omgaat met het verstrekken van eenzijdige vaak uitvergrote informatie zonder enige context. Daarom ben ik blij dat hier onderzoek naar gedaan wordt.

“Bij artikelen over voeding werd slechts in 7% verwezen naar een klinische onderbouwing en ging het dus veel vaker over persoonlijke ervaringen.”

Communicatie over innovatieve behandelingen

Bovengenoemd onderzoek is uitgevoerd in het kader van EMIT (Effects of Messages about innovative Treatments). Dit is een samenwerkingsverband tussen de onderzoeksgroep Persuasive Communicatios van de Radboud Universiteit Nijmegen en het lectoraat innovaties van zorgprocessen in de Farmacie van de Hogeschool Utrecht.

Bij slechte 7% van artikelen over voeding is er een onderbouwing

De onderzoeksvraag was ‘Wat is het percentage besproken nieuwe diabetesbehandelingen in krantenberichten dat door de schrijver wordt ondersteund met klinisch wetenschappelijk bewijs in patiënten?’ In de zes grootste Nederlandse kranten tussen 2011 en 2016 werd gezocht naar artikelen waarin diabetes wordt genoemd. Dat waren 2699 artikelen waarvan er na screening 613 resteerden. Van dit restant was 30% van de behandelingen gerelateerd aan voeding en 27% aan nieuwe geneesmiddelen. Gemiddeld werd in 17%  van alle artikelen verwezen naar een klinische onderbouwing. Bij artikelen over voeding werd slechts in 7% verwezen naar een klinische onderbouwing en ging het dus veel vaker over persoonlijke ervaringen. De media heeft een rol om mensen te informeren, maar ook om geen onterechte hoop te geven. Of mensen aan te zetten tot ongefundeerde gedragsveranderingen.

Onderzoek van 2011 tot 2016 artikelen in kranten

Dit onderzoek ging over artikelen die tussen 2011 en 2016 in Nederlandse kranten verschenen. Daarbij is dus nog niets eens gekeken wat er daarna allemaal via tv is uitgezonden over diabetes. Denk bijvoorbeeld aan alle uitzendingen over Leende. Op tv lieten ze mensen zien die een voedingsadvies kregen dat niet gebaseerd was op een wetenschappelijke onderbouwing maar persoonlijke ervaringen van een paar artsen. Mensen werd geadviseerd heel veel vet te eten. Je zag alleen mensen die minstens 10 kilo afvielen. Wat niet werd verteld was dat mensen gemiddeld in een half jaar 2,9 kilo waren afgevallen. Het gevolg is dat mensen nu adviezen volgen die niet zijn onderbouwd en minder gezond zijn omdat de resultaten zo spectaculair leken.

Zelfs VWS verspreidt commerciële boodschappen

In de praktijk zie ik een aantal artsen samen met (commerciële) partijen die  meer bezig zijn met aanwezig zijn in de media dan met een degelijke onderbouwing van hetgeen ze aanbieden. Dat lukt ook goed in het huidige medialandschap waar het op de eerste plaats om bereik lijkt te gaan. De infrastructuur is hierop nog niet ingericht. En zelfs VWS zie ik de marketingberichten zonder enige onderbouwing verspreiden in plaats van consumenten te helpen feiten van commercie te onderscheiden.

De vervolgstappen

Wie is er nog om de consument te beschermen tegen dit mediageweld? Daarom ben ik benieuwd wat de volgende stappen zijn van de onderzoekers? En of zij ook de programma’s op tv gaan includeren in toekomstig onderzoek. Ik vroeg Hans Vehof hoe ze nu verder gaan met dit onderwerp.

Ze  onderzoeken nu de effecten van deze nieuwsberichten in kranten op twee manieren:

• Door een sentimentenanalyse op sociale media. Welke bericht-factoren leiden tot positieve en/of negatieve emoties in reacties van lezers.
• Daarnaast loopt er een experiment waarbij wij met vragenlijsten o.a. de stemming en therapietrouw intenties meten van personen die fictief nieuws te lezen krijgen.

Tv programma’s includeren is ontzettend interessant, maar het codeert onpraktisch zonder de scripts. Helaas zal dit dus voorlopig vermoedelijk nog niet gebeuren.

Impact van dit onderzoek van EMIT

Het belang van ‘EMIT’ zal dus deels door de eigen resultaten van het onderzoek duidelijk worden. Als het blijkt dat er nadelige effecten van bepaalde berichttypes zijn, dan kunnen ze beter een punt maken in de media. En hun onderzoekspad daarna verder vervolgen.

Als je meer gelooft in ervaringen dan in onderzoek lees dan even verder

Als ik heel eerlijk ben dacht ik dat eerder voordat ik mijn master haalde ook wel eens dat onderzoekers vooral star waren en niet deskundig. Natuurlijk bestaan er starre wetenschappers, net zo als er starre goeroes bestaan. Maar de meeste wetenschappers zijn vooral geïnteresseerd om iets echt uit te zoeken. Hoe het precies zit en ze zijn dus (als het goed is) niet op zoek naar het bevestigen van hun eigen mening. Resultaten die niet passen bij hun mening vinden ze even waardevol. Om zinvolle conclusies te kunnen trekken gelden er een aantal regels. Een onderzoek geeft het gemiddeld genomen het beste advies en geeft dus niet direct antwoord voor een individu. De gemiddelde persoon bestaat immers niet. Onderzoek is een verzameling met informatie met (heel) veel mensen (n=1-tjes) en daar kun je dus een advies halen dat gemiddeld het beste. Dat betekent dat dit voor een individu dus anders kan zijn. Als je echter een ervaringsdeskundige volgt is dat gewoon het idee van 1 persoon. De kans dat je op die ene losse persoon lijkt is (veel) kleiner als dat je op de gemiddelde persoon lijkt uit een hele grote groep mensen. Met ervaringsdeskundigen bouw je meer een band op waardoor je de neiging hebt ze eerder te geloven terwijl ze slechts hun mening delen. Als je graag gezonde(re) keuzes is het toch echt slimmer om naar deskundigen te luisteren dan naar ervaringsdeskundigen omdat zij zich baseren op de resultaten van (heel) veel mensen in plaats van zich zelf.